Қазақтың тұңғыш саяси-демократиялық "Алаш" партиясының құрылғанына биыл 100 жыл толып отыр. Еліміз тәуелсіздік алып, жариялылық самалыескелі төл тарихымызда жабық тақырыптареа жол ашылып, бұрынғы тоталитарлық жүйенің күштеп таңуымен мызғымастай орнығып келген қиғаш пікір, оғаш ойлардың бұрыстығы дәлелденіп, зымиян саясаттың бет пердесі ашылды.
Тарихшыларымыз бірауыз сөз айтуға батылы бармайтын бүкіл бір кезең, дәуір тарихы қайта қаралып, бірте-бірте ақтаңдақтардың орны толықтырылуда. Соның ішінде әлі де болса шынайы баға беріліп, тың деректердің негізінде қайта объективті зерттеуді талап етіп отырған нәрсе Алашорда үкіметі мен "Алаш" партиясының және сол кездегі қазақ зиялыларының қызметі. Бұл тақырыпты көптеген ғалымдарымыз зерттеп, өздерінің үлкенді-кішілі еңбектерін жазуда. Мен де өз білгенімді оқырман назарына ұсынуды жөн көрдім.
1917 жылдың жазына қарай қазақтың либералдық-демократиялық қозғалысы жетекшілерінің уақытша үкіметке деген сенімі әлсірейді. Өйткені, уақытша үкімет Қазақстанда әлеуметтік-саяси мәселелер бойынша іс жүзінде құлатылған патша үкіметінің саясатын жүргізумен болады.
Қазақстанның өз алдына ұлттық-аумақтық автономия болуы жөніндегі мәселесін мемлекеттік дәрежеге көтереді деген үмітін аяқасты етті. Осыдан кейін уақытша үкіметте шешуші позицияға ие болып отырған кадеттерге деген Әлихан Бөкейхановтың көзқарасы күрт өзгереді. Мұны ол "Қазақ" газетінің 1917 жылғы 23 желтоқсандағы 256-шы санында жарияланған "Мен кадет партиясынан неге шықтым" деген ашық хатында жан-жақты негіз деген.

 Бәйкен Әшімұлы Әшімов - XX ғасырдың екінші жартысындағы Қазақстан тарихындағы санаулы ірі тұлғалардың бірі. Ол кісінің халық, мемлекет алдындағы қызметі сан-салалы,ұлан-ғайыр.
Оған баға беру, республика алдындағы қызметін саралау - алдағы тарихтың үлесі.
Өз басымыз қиындық пен жетістіктерге, төңкеріс пен өзгерістерге толы заманымыздың куәгері ретінде Бәйекең туралы ғибраты мол бастамаға үн қоссақ деген ғана пікірдеміз.
Осыған байланысты Бәйкен Әшімұлының "феномені" неде деген сұрақ туындауы заңды. Республика көлеміндегі айтулы қайраткер, парасатты ақыл иесі, кемеңгер ұйымдастырушы қалай қалыптасты, қалай өрістеп, бүкіл Одаққа белгілі басшы ретінде танылды деген сауал әрбір көкірегі ояу, саналы азаматты толғандырары сөзсіз.

 Қуандық Қасымов - облысымыздың руханиятына айтарлықтай үлес қосқан тұлғалардың бірі. Бар саналы ғұмырын өнерге арнаған азаматты есте қалдыру мақсатында былтыр өнер фестивалі бастау алған болатын. Сол игі бастама биыл да жалғасын тауып, С.Мұқанов атындағы облыстық қазақ сазды-драма театрында Қазақстанның еңбек сіңірген мадениет қайраткері Қуандық Қасымовты еске алуға арналған "Өнерді ұлықтаудан шаршмаған" атты фестиваль өтті.

 Исполнилось 100 лет со дня рождения Виталия Ивановича Сакуна, заслуженного учителя Казахской ССР, более 20 лет руководившего Северо-Казахстанским областным отделом народного образования, участника Великой Отечественной войны.

 Сельский учитель, защитник Родины, партийный работник, государственный и общественный деятель, глава правительства республики Байкен Ашимович Дюймов. Он жил в пору великого напряжения физических и духовных сил, потребовавшихся от советского народа для победы в Великой Отечественной войне, для восстановления разоренного ею народного хозяйства, освоения новых земель, строительства гигантов индустрии, и всегда был на переднем крае свершений, на которые был далеко не скуп минувший 20-й век. В эти дни отмечается 100-летие со дня рождения Байкеиа Ашимовича.

 Бауыржан Момышұлы Ғабит Мүсіреповке 1955 жылы 20 сәуірде жазған бір хатында Оянған өлке романын оқып шыққанын, жорғаға мінгендей, ұзақжол жүрсе де шаршамағанын айтады.

Кібіртіктеп, сүрінген тұстары да болғанын жеткізе келе: "… Жалпы айтқанда, тілің жақсы. Оған қазақ түсінеді. Қазақтан шыққан министр мен миллионерлер түсінбейді. Е, бақытсыз жазушы — мен сені аяймын!.. деген екен.
Осы сөздерде керемет бір астар бар. Аяп отырып, аялау бар ардақ тұту бар. Әсілі, Ғабит Мүсіреповтей сөз зергерінің, сөз шеберінің жазғандарын екінің бірі түсіне алмайды.
Оны түсіну үшін ана тілінің уызына жарыған, қазақ тілінің құдіретімен қасиетін терең сезінетш, рухани жан дүниесі аса бай оқырман болуы шарт.

 Алаштың арыстары бейнеленген осы суретті газетімізде бұрын да пайдаланған едік. Сол сәтте Ахмет Байтұрсынов, Міржақып Дулатов, Жүсіпбек Аймауытов, Мұхтар Әуезов сынды тұлғаларды жазбай танысақ та, Абдолла Байтасовқа келгенде көңілімізді күмән торлап, басты кейіпкерімізді дөп басып көрсете алмағанымыз рас.
Бүгінде осы олқылықтың орнын толтырудың сәті түсіп отыр. Астанадағы Л.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің 4 курс студенті Гүлсезім Теміртас өзінің редакцияға жолдаған мақаласында А.Байтасовтың екінші қатарда оң жақтан бірінші тұрғанын көрсетіп қана қоймай, суреттің қайжылы, қайқалада түсірілгенін де нақпанақ жазыпты.
Фотосурет 1991 жылы "Егемен Қазақстан" газетінде жарияланғанда онда кімдердің бейнеленгенін ажырата алмағандар көп болған. Жұмбақтың шешуін фотомұраны алғашқылардың бірі болып көрген Гүлнәр апай Міржақыпқызы Дулатова айтып беріпті.
Суретте халқымыздың ардақты перзенттері: алдыңғы қатарда (солдан оңға қарай): Халел Ғаббасов, Міржақып Дулатұлы, Ахмет Байтұрсынұлы, Мұхтар Әуезов; екінші қатарда (солдан оңға қарай): Жүсіпбек Аймауытов, Әлкей Марғұлаң Абдолла Байтасұлы бейнеленген
Гулнәр апайдың айтуынша, фотосурет 1926 жылы Қызылорда қаласында түсірілген. Республиканың сол кездегі астанасы, мәдени орталығы Қызылорда қаласы болғандықтан, алаш зиялылары сонда жиналып, ұлт мүддесіне қатысты мәселелерді шешу жолдарын бірлесе іздестірген.

 Жиырмасыншы ғасырдың бастапқы кезеңінде Ұлы далада жасындай жарқ етіп жанған, кешегі солақай саясаттан жазықсыз жапа шеккен Алаш жұртының аяулы да ардақты азаматы Мағжан Жұмабаевтың есімі күллі түркі әлеміне мәлім.
Өмірі қыл үстінде тұрса да, артына сан ғасыр бойы ұмытылмайтын мұра қалдырған ақынның шығармашылығы соңғы жылдары кең көлемде, егжей-тегжейлі зерттеле бастады. Өзінің інжу-маржан өлеңдерімен өнегелі із
қалдыра білген Мағжан Жұмабаевтың туған күні қарсаңында Қызылжар өңірінде "Мағжан көктемі" республикалық өнер фестивалінің төртінші мәрте өткізілуі - осының айғағы. Аталмыш өнер фестивалі жайлы толығырақ мәлімет алу үшін рухани шараны ұйымдастырушы, облыстық тілдерді дамыту жөніндегі басқарманың басшысы Кемел Оспановты әңгімеге тартқан едік.

Кемел Қарашаұлы,ақынның туып-өскен, кіндік кескен жерінде үздіксіз ұйымдастырылып келе жатқан "Мағжан көктемі" өнер фестивалінің маңызы туралы айтсаңыз.

- "Мағжан көктемі" өнер фестивалін ұйымдастыру тілдерді дамыту жөніндегі басқарманың бастамасымен және облыстық әкімдіктің қолдауымен қолға алынған болатын. Фестиваль екі жылда бір рет өткізіліп келеді.
Қатысушылардың жасына шектеу қойылмайды. 2011 жылдан бастап қолға алынған шараның тұсаукесері 700-ге жуық көрерменнің қатысуымен Н.Погодин атындағы облыстық орыс драма театрында "Қазақ елі, бір ауыз сөзім саған" деген атаумен өткен еді.
Бірінші фестивальдың тұсауын Қазақстанның халық жазушысы, Мемлекеттік сыйлықтың лауреаты, қоғам және мемлекет қайраткері Әбіш Кекілбаев кесіп, ұлы ақынның шығармашылық мұрасын насихаттауға бағытталған ауқымды фестивальдың қазылар алқасына төрелік еткен болатын.
Қазылар алқасының құрамында сол кездегі Қазақстан Республикасы Парламенті Мәжілісінің депутаты, бүгінде облыстық "Солтүстік Қазақстан" газетінің бас редакторы Жарасбай Сүлейменов, республикалық "Егемен Қазақстан" газетінің бұрынғы вице-президенті, жазушы Жанболат Аупбаев, Жамбыл атындағы қазақ мемлекеттік филармониясының бас директоры, Қазақстанның еңбек сіңірген әртісі, профессор Мұхтар Өтеуов, тағы басқа да Қазақ еліне белгілі тұлғапардың келуі фестивальдың республика көлеміндегі ауқымды өнер байқауы екенін білдірсе керек.

 Қара сөзді орып айтатын, кемел ақыл-парасатпен толқыта айтатың озық ойлы, заманынан озып туған Қазақстанның Халық жазушысы, Мемлекеттік сыйлықтың лауреаты Сафуан Шаймерденов 1987 жылғы 23 мамыр күні Қазақстан Компартиясы Орталық комитетінің бірінші хатшысы Г.В.Колбин қатысып отырған Қазақстан Жазушылар одағының пленумында қас батырдай қасқайып, жанартаудай лапылдап тұрып сөйлеген еді.

 В Петропавловске во второй раз провели областной фестиваль искусств «Өнері ұлықтаудан шаршамаған», посвященный памяти заслуженного деятеля РК, обладателя почетного знака «Мәдениет кайраткері ветерана сферы культуры Куандыка Касымова. В фойе казахского музыкально-драматического театра им. С.Муканова подготовили выставку о жизни и деятельности Куандыка Касымова. Это фотографии из семейного архива, личные вещи и награды.

 У Какимбек Салыкова есть строки, фактическим подтверждением которых стала его яркая жизнь:

Как не гордиться мне судьбою,

Которой не знаком покой... Завтра, 22 января, исполняется 85 лет со дня рождения автора этих строк - известного государственного и общественного деятеля, видного казахского поэта, нашего земляка.

Какимбек Салыков родился в ауле Енбек (теперь это район Шал акына). Детство и юношеские годы его прошли в ауле Укили Ибрая (Айыртауский район), где все напоминает о великих казахских поэтах и певцах, таких как Биржан сал, Акан серэ, Укили Ыбырай. В 1950 году Какимбек окончил с серебряной медалью Казгородскую (ныне Сырымбетская) казахскую среднюю школу у подножия знаменитой горы Сырымбет, в 1955-м - горный факультет Московского института цветных металлов и золота.

Мы познакомились с ним в 1954 году в Алматы. Тогда я учился в КазГУ им. С.М.Кирова, а Какимбек после четвертого курса института направлялся на практику в рудный город Текели и на несколько дней заехал в столицу республики. В те дни в книжные магазины Алматы поступил двухтомный сборник произведений Абая. Какимбек подарил мне этот сборник с дарственной надписью.

Сам он начал сочинять стихи еще в школьные годы, публиковаться стал в 1960-е годы, когда уже работал на Жезказганском горнометаллургическом комбинате. В то время и родились строки признания:
Как не гордиться мне судьбою,
Которой не знаком покой.
Горняк-я целый день в забое, Поэт - я ночью над строкой...
К имени Какимбека, сочетавшего работу инженера-горняка с литературным творчеством, его друзья добавляли редкие определения «поэт-горняк», «поэт-рударь».

 1980 жылдың жазы болатын. Дәл сол жылы қызылжарлықтар қазақ әдебиетінің көрнекті өкілі, әйгілі жазушы, жерлесіміз Сәбит Мұқановтың 80 жылдығына арналған мерейтойды өткізуге кірісіп кетті.

 Н.Погодин атындағы облыстық орыс драма театрының бір ғасырдан асатын тарихы бар. 1972 жылдың желтоқсанында театр заман талабына сай салынған жаңа ғимаратқа көшті. 2014 жылдан бері театр тізгінін ұстап келе жатқан өңірімізге есімі жақсы таныс өнер саңлағы Спартак Рамазановтың айтуынша, 2016 жылдың басты жаңалықтарының бірі - жаңа мұражайдың ашылуы.
Өткен кундерден сыр шертіп, көрерменді театр тарихына бойлататын мұражай екі бөлімнен тұрады. Оның ішінде театр құрылған күнінен бастап, тәуелсіздікке дейінгі маңызды оқиғалардың барлығы қамтылған.
Құнды құжаттарды, өңір өмірінің айшықты сәттер бейнелен суреттерді, ескі жарнамаларды, осыдан 50-60 жыл бурын әртістердің сахналық қойылымдарға киген киімдерін де осы жерден көріп, бүгінгі күнмен салыстырып, тамашалауға болады.

Қазақ елінің кең байтақ даласында «дворян» деген сөз таңғаларлық болып естіледі. Ғасырлар қойнауына енген бұл түсінік қазіргі заманғы адамның құлағына тосын сөз секілді.
Ол кезде Ресей державасына адалдыққа ант берген адамды ержүректігі, батылдығы, намыскерлігі айрықшаландырып тұратын. Сондай адамдардың бірі - подполковник Жылғара Байтокин болды. Император ағзам оны Жоғары мәртебелі аудиенциясына қабылдап, дворян атағын берді.
Оның шыққан тегі жайлы мәліметтер аз. Байтокиндердің ата-бабалары ғасырлар бойы қазіргі Есіл ауданының аумағында өмір сүргендігі ғана белгілі. Бұл адамның патша әскерінің қатарына қалай кіргендігі жайлы тарихта ешқандай мәлімет жоқ.

 Н.Погодин атындағы облыстық орыс драма театрының бір ғасырдан асатын тарихы бар. 1972 жылдың желтоқсанында театр заман талабына сай салынған жаңа ғимаратқа көшті. 2014 жылдан бері театр тізгінін ұстап келе жатқан өңірімізге есімі жақсы таныс өнер саңлағы Спартак Рамазановтың айтуынша, 2016 жылдың басты жаңалықтарының бірі - жаңа мұражайдың ашылуы.
Өткен кундерден сыр шертіп, көрерменді театр тарихына бойлататын мұражай екі бөлімнен тұрады. Оның ішінде театр құрылған күнінен бастап, тәуелсіздікке дейінгі маңызды оқиғалардың барлығы қамтылған.
Құнды құжаттарды, өңір өмірінің айшықты сәттері бейнеленген суреттерді, ескі жарнамаларды, осыдан 50-60 жыл бұрын әртістердің сахналық қойылымдарға киген киімдерін де осы жерден көріп, бүгінгі күнмен салыстырып, тамашалауға болады.

 Мағжан шығармалары әлі толық жиналған жоқ
"Мағжан Жұмабаев өмірі - шабыт пен табыт, кұлшыну мен тұншығудың екі арасында арпалысып өткен аласапыран өмір. Өлгендер өлді, ал тірілеріміз оның алдында мәңгі қарыздармыз. Бұрын ол жактаушыға мұктаж еді, енді ізденушіге мұқтаж. Іздеу керек, жаппай іздфміз керек! Мағжанның орнын Мағжан шығармалары ғана толтыра алады".
Қадыр Мырза әлі
Жерлес жазушы, тәжірибелі журналист Жарасбай Сүлейменов 2009 жылы өзі құрастырып баспадан шығарған "Мағжан әлемі, әдеби зерттеулер" атты кітабының "Құрастырушыдан" атты алғы сөзінде:
Ғасырдың 90-шы жылдарына дөп келген Мағжанды жарыса жазу үрдісі әлі де саябырсыр емес.
Оның алдағы кезеңде де жалғаса беретініне сеніміміз мол. Өйткені, Мағжандай алыптың жаратылысының, болмыс-бітімінің, талантының
қатпар-қатпар құпия сырлары - бүгінгі буынды да, келер ұрпақты да қызықтыратын құнды қазына, сарқылмайтын байлық", -деп жазған еді.

Жылдар бедерінде талай-талай өлең көз алдымыздан өтті. Соның ішінде біреуі менің енжарлық инерциямның тұсауын үзіп, уздік көріністерімен көзге түсті. Ол - ақын Кәкімбек Салықовтың өлеңі болатын Осыдан бірнеше жыл бұрын жазған мақаламда "Қос кеменің ақыны" дегенім бар, олай деуім Кәкімбек шығармашылығының ауыз әдебиеті дәстүрі мен жазба өдебиет жаңалығына байланысты болуында еді.
Кәкімбек өлеңдерінің құндылығы тарихи оқиғалардың өлең кестесіне түсіріліп жазылуында ғана емес. Әрине, оның езі оңай түспейтін үлкен ақындық шеберліктің көрінісі ғой. Әңгіме үлкен оқиғалардың жалаң хабарланбай, ақын жүрегінен өтіп, сан алуан әсерлі сырмен кестеленуінде
 

 Қазақтың көрнекті ақыны, белгілі мемлекет және қоғам қайраткері, Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері, Жезқазған, Сәтбаев, Көкшетау қалаларының, Солтүстік Қазақстан облысының құрметті азаматы, даңқты жерлесіміз Кәкімбек Салықов тірі болса 85 жасқа толар еді.

 Қазақ халқы үшін алмағайып заман болған ХІХ-ХХ ғасырларда талай шоқтығы биік тұлғалар өмір сүрген. Солардың бірі - халық ақыны Молдахмет Тырбиев. Шал ақын ауданы Еңбек ауылының тумасы Молдахмет Төребекұлы - өз заманында ақын, әнші, термеші ретінде танылған тұлға. Өнері, шығармашылығы, адамгершілік қасиеттері әлі күнге дейін ел арасында айтылып жүрген бабамызды тағы бір еске алу үшін ақынның қызы Сәуле Әбілмәжіновамен кездесіп, әңгімеге тартуды жөн көрдік.

 Тәуелсіздіктің елең-алаң шағында ұлттық сананы оятып, қазақ халқын рухтандырған кинолардың бірі — ақиық ақын Мағжан Жұмабаевтың поэмасының желісімен түсірілген "Батыр Баян" тарихи фильмі еді.
Үш жүздің басын қосқан Абылай ханның сенімді серіктерінің бірі — Баян туралы туынды әлі күнге дейін көгілдір экраннан түсе қойған жоқ. Жақында осы фильмнің режиссері, Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері, ұзақ жылдар "Қазақфильм" киностудиясын басқарған, бүгінде Қазақ Ұлттық өнер университетінде иіәкірт тәрбиелеп жүрген белгілі кино маманы Сламбек Тәуекелов мырзаға жолығып, сұхбаттасудың сәті түсті. Әңгімеміз тарихи фильмнің қалай түсірілгенінен басталды.

Сәл әріректен бастайын. Балалар жазушыларының ішіндегі шоқтығы биік тұрған қаламгерлердің бірі — Сапарғали Бегалинді бәріңіз білесіздер. Атом жарылыстарының нағыз ортасында орналасқан Семей өңірінің Қайнар деген ауылында туып-өскен. Кеңес өкіметінің қылышынан қан тамып тұрған кезде ол ішкі істер саласының комиссары болып қызмет атқарды. Бір таңғалғаным, осындай қызмет атқара жүріп, жастығының ішіне Мағжан Жұмабаевтың шығармаларын жасырып келген екен. Үйінен кеткенде жастықты кемпіріне тыққызып қояды, кешке келгенде алдырып, өзі ғана жастанған. Міне, сол азамат Мағжанның көп шығармаларын аман сақтап қалды. “Батыр Баян” поэмасы, “Шолпанның күнәсі” әңгімесі, басқа да көптеген шығармалары сол жастықтың ішінен шықты. Бұл -нағыз ерлік, ұлтқа қызмет етудің үлгісі.

Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаев “Тарих толқынында” атты кітабында Алаш зиялылары туралы айта келіп, "сол айтулы есімдердің білімдарлық пен азаматтық тәлімдерінде кейде көріне бермейтін де арналар бар. Оның бағасын ұрпақтары, бүгінгі қазақ зиялылары беруге тиіс. Бұл — тарих толқынындағы мәдениетіміздің кіндік тұлғалары”,- деп жазды.
Осындай білімдар Алаш зиялыларының бірі педагог, ғалым, журналист, қайраткер Абдолла Байтасов еді. Оның есімін осы күнде біреу білсе, біреу білмейді.

 "Қарашығым!
Ән тербеп өскен елдің баласымын,
Әнмен айтсам жете ме жүрегіңе,
Сырларымның саф таза, саф асылын.
Сағым далам –
Сұлулықты жырлаудан жаңылмаған.
Махаббатты анамдай әлдилеген,
Әлдилеген ғажайып лағыл ғалам", -

деп өзі жырлағандай, Қызылжар өңірінің перзенті, ерке Есілдің жағасында, Өрнек ауылында балалық шағын өткізген Есләм Зікібаевтың ақындығы көк аспанда қанатын еркін сермеген қыран бүркітті көз алдыңа елестетеді.

 В гуманитарно-техническом колледже Петропавловска по инициативе его директора Александра Мерка торжественно открыт музей-аудитория казахстанского переводчика, прозаика, публициста, литературоведа и просто очень честного и порядочного человека Герольда Бельгера. Теперь у каждого из нас есть возможность познакомиться с жизнью и творчеством нашего великого земляка.

 Герольд күні-түні үйден шықпайтын еді. Құмалақ салып, кітап ашқандай, айналасын қазақша, орысша сөздіктерге толтырып, қай сөздің қай сөзбен жарасып, қай сөзбен таласып қалатынын ойлап, басы қататын.

 ГерольдБельгердейіріталант, іргелісуреткерқайдада, қайзамандадаешкімніңқолтығынасыймайдығой. Дараланбай, сараланбай тұра алмайды. Бала жасынан бір ғана өзін емес, туған халқын ойлап өскен қамырықты суреткер ерте ме, кеш пе бұйдасын үзіп шығып, өмір кеңістігінде, өнер жазирасында өз сүрлеуін салып, өз соқпағын омбылайды. Басынанкешкендерімен, өмірден түйгендерімен бөліседі.<o:p></o:p>

 
Көрнекті жазушы, аудармашы, публицист, Қазақстан Жазушылар одағының Бейімбет Майлин атындағы, Қазақстан Президентінің Бейбітшілік және келісім, тәуелсіз "Тарлан", Қазақстан ПЕН-клубының сыйлықтарының лауреаты, "Парасат" орденінің иегері, "Қазақ КСР-іне еңбек сіңірген мәдениет қызметкері" Герольд Бельгер 28 қазанда 80 жасқа толады.

Жазушы-жерлесіміз Герольд Бельгердің баспадан шыққан кітаптарың газет, журналдарға басылған очерктері мен мақалаларың әңгімелері мен эсселерін оқып отырып, мен оның терең де жан-жақты біліміне, орасан зор еңбексүйгіштігіне тәнті боламыy Сол қасиеттерін көрсету үшін оның шығармаларының бірқатарын ғана атап өтудің өзі де жеткілікті.

 Қазақтардың болашағы бар ма?-деп сұрама. Одан да мынаған жауап бар: "Адамзатта болашақ бар ма?". Егер адамзат аман болса, иншалла, қазақ та сау-саламат бола бермек.

Қазақтарға америкалық, ағылшын, неміс, француз болу тіпті де шарт емес. Оларға қазақтығын сақтай білу маңызды. Өзіңді жоғалтқанмен, өзге бола алмайсың. Сталин ұрыларды былай жіктеген: "үйге кіретін ұры" және "үйден шығатын ұры". Соңғысы мейлінше қауіпті.

Қазақстанда ұрылардың осы түрі белең алулы.

 Соғыс кезі тап болған соң дауылға
Ауып келген бір үй біздің ауылға.
Не көрсе де, бірге көрді елменен,
Бірге көніп, бірдей төзіп ауырға.

Теңбіл-теңбіл әлеміш конвертті олай да, былай да аударыстырып, ұзақ қарадым. Бейтаныс жазу, бейтаныс ел, бейтаныс біреуден келген хат. Венесуэла. Каракас. Унгефуг. Бұл кім болды екен?
Еуропаньің кейбір елдерімен азын-аулақ қарым-қатынасым бар. Ал Латын Америкасында кімнің менде не шаруасы болуы мумкін?

Алессандро Унгефуг? Аты — испанша. Фамилиясы -немісше. Сәл-пәл таныстау естіледі.
Хат немістің әдеби тілінде жазылған. Бірақ Еділ немістерінің сөз тіркестері оқта-текте кездеседі.

 Мен білер қазақ әрдайым өсіріп айтуға, көпіртіп сөйлеуге бейім, оңтайлы тұрады. Баяғыда, бала кезімде, ауылдың шалдары жиналып, сөз жарыстыратын.
— Е-е, біздер не көрмедік, қайда бармадық?! Көктерек, Мектеп, Жаңажол Жаңаталап түгіл со-о-нау-у жер түбіндегі Марьевканың өзінде үш-төрт дүркін болғанбыз.
— Иә, иә, — деп, қалғандары бастарын шұлғитын.

Ал солардың әңгімесін тыңдап отырған мен Еділ бойынан жер ауып келген жүгірмек, таңғалатынмын апырай, мына шалдардың айтып отырған ауылдары таяқтастам жердегі аңғал-саңғал мекендер. Марьевка дегені, көп болса, жиырма бес шақырым маңайындағы аудан орталығы. Соны дабырлатпай-ақ, сол қашықтықты неге дәл айтпасқа деп, неміс басыммен аң-таң болатынмын.

Герольд Бельгерді білгелі жетпіс төрт жылдың жүзі болыпты. Оның отбасы Ұлы Отан соғысы басталған 1941 жылы Волга жағалауынан біздің елге — Солтүстік Қазақстан облысындағы қазіргі Шал ақын ауданының Қабайтұяқ ауылына қоныс аударды.

Сонда Гера мектеп жасына жаңа толған қаршадай сары бала еді. Әкесі Карл фельдшер болып жұмыс істеді. Бүкіл бір ауылдағы жалғыз неміс отбасы болды. 7 жасар Гера сол төңіректегі жалғыз қазақ орта мектебінде білім алды.

Қызылжар өңірінің перзенті, ерке  Есілдің жағасында, Өрнек ауылында балалық шағын өткізген  Есләм Зікібаевтың ақындығы көк аспанда қанатын еркін самғаған қыран бүркітті көз алдыңа елестетеді.

"Қарашығым!

 Ән тербеп өскен елдің баласымын,

Әнмен айтсам жете ме жүрегіңе,

 Сырларымның саф таза, саф асылын.

Сағым далам

Сұлулықты жырлаудан жаңылмағам.

 Махаббатты анамдай әлдилеген,

Әлдилеген ғажайып лағыл ғалам", — деп жырлаған ақын.

Ақын да — өз дәуірінің, өз заманының, өз уақытының перзенті. Өзегін жарып шыққан өлеңдерінде ақыноқырманымен сырласады, мұңдасады, үндеседі. Осытұрғыдан келгендеақынЕсләмЗікібаевты бұрын жақын араласып, біргеқатар жүрмеген адамныңда танып-білуіөміршеңөлеңдері арқылы мүмкінболмақ. Солтүстік өңірінде сонауҚожаберген жырау, Сегізсері, Біржансал, Шалақындардан тамыр тартқан, кешегіМағжан Жұмабаев, Сәбит Мұқанов, Ғабит Мүсірепов, Сафуан Шаймерденов, Ермек Қонарбаев, т.б. жалғастырған ақындық, жазушылық өнердің көш-керуенінде алашқа аты белгілі ақын, аудармашы Есләм Зікібаевтың да қалдырған ізі сайрап жатыр.

Бір-бірімізді ежелден дос санап, сол шынайы адами қасиетті күні бүгінгі дейім қадірлеп-қастерлеп келе жатқан бұл адам жайлы жазу мен үшін бір жағынан жеңіл болса, бір жағынан өзіндік салмақ салатындай ауыр саналады. Жеңіл дейтінім, — онымен балалық шағымыз бірге өткендіктен ол жайлы көрген-білгенімді ой орамынан өткізсем жеткілікті ғой деп өзіме сенім артамын. Бірақ, солай ойлай тұра күдіктенемін. Себебі, ол осал адам емес-қой! Мұндай тағдыры сан қилы, көрген бейнеті кез-келгенді мұңайтатын, соған қарамастан тамаша тұстары қабаттасып, таңқалдыратын адам жайлы толық пайымдап, жеріне жеткізе жаза алар ма екенмін деп жүрексінесің.

 Лебіздер
Әбділда Тәжібаев:

"Есләм менің ойымда жүрген дәмелі, үміт артатын інілерімнің бірі болғандықтан, оның "Ақ қайнар" деген атпен топталған өлеңдерін шын ықыласпен оқып шықтым. Әрбір жырдың өз әуені, өз сыры бар. Есләм тақырып жағынан кілең жаңалық айтады деу қиын. Бірақ бізге мәлім тақырыптардың өзі де Есләмша жырланып, жаңғырып отырады. Өйткені, талантты ақынның өлеңді поэзиялық дәрежеге көтеретін өнері көп, аспаптары мол".

Евней Букетов:

"Ақ қайнарыңды" алғалы недәуір болды, кітаптың ықшамдылығы қандай жақсы — бірді-екілі қалтама салып жиналыстарға да бардым — сөйлеушілердің сөзі жалпылама болса, "Ақ қайнарға" үңіліп отырдым. Үлкен рахмет! Жазғандарыңды жүрекпен, тебіреніспен жазады екенсің, бұл ақындықтың шын белгісі ғой. Талабың өсіп, шабытың ұлғая берсін! Ақын інім табылғанына қуанып та жүрмін".

Қазақстан Республикасының мәдениет қайраткері, қаламы қарымды журналист, ұлтжандылығымен "ұлтшыл" атанған абзал азамат  Өмір Есқалимен ең алғаш 1990 жылы сырттай танысқан едім.

 Өзге ұлттар басым тұратын теріскейде Супрунюк, Ачкасов  cияқты айтаққа ерген мүшелері бар шовинистік, экстремистік топтар қазақ тілінің мемлекеттік мәртебе алуына өршелене қарсы шығып, арам пиғылдарын жүзеге асыруға тырысып баққан.

 Есть что-то неповторимое и таинственное в живописной красоте зеленых холмов, тенистых и дышащих освежающей прохладой в летний зной березовых лесов, окружающих аул Актас. Кажется, и люди здесь по-особому открытые, приветливые.

Облыс орталығындағы зәулім ғимараттардың бірі — "Қызылжар" қонақ-үйінің Кеңес одағы дәуірлеп тұрған кезде қазақша атауды қалай иеленгенін көпшілік біле бермейді. Сол тұста ономастикалық комиссияның жетекшісі болған Жақсылық Ысқақовқа К.Ушинский атындағы педагогикалық институттың ректоры Қанаш Шәкенов бой көтеріп жатқан жаңа нысанға "Қызылжар" атауын беруді ұсынады. Әрине, комиссияның бұл шешімін құптай қоймағандар да болды. Дегенмен, "Золотой колос" деп атауды жөн көргендердің ұсыныстары қабылданбай, қонақүй осы көркем әрі келісті атауды иеленген екен. Тәуелсіздіктің ширек ғасырлық мерейтойы және Солтүстік Қазақстан облысының 80 жылдығы қарсаңында біз қажырлы еңбегімен ел құрметіне бөленген Жақсылық Ысқақовпен кездескен едік. Ағамыз сағынышқа айналған сол күндер жайлы әңгімесін әріден бастады.

"Бірде Н. Погодин театрының  жанынан өтіп бара жатып, Пушкин мен К.Сүтішев көшелерінің қиылысындағы екіқабатты көк ғимаратқа көзім түсті. Қазақтың талай атпалдай азаматтары осы мекеменің ішінде жазықсыздан жазықсыз ату жазасына кесіліп кетіп жатты. Алақандай ауылдан аттап шықпаған жігіттерді өңі түгіл түсінде көрмеген Жапония елінің жансызы деп айыптағанын қайтерсіз?

Қан сасыған сол ғимаратқа кейінгі жылдардың өзінде көбіміз кірмек түгіл  маңына жолауға жүрегіміз дауалай бермейтін. Енді, міне, шынжырлы трактор сенің де төрт қабырғаңды төрт жаққа айырып, күл-паршаңды шығаруда.

Бұл өмірде мәңгілік ештеңе жоқ екені ақиқат", — деп бастады әңгімесін Болат Мағазұлы.

Кәкімбек Салықов 1932 жылдың 22 қаңтарында Айыртау ауданы Сырымбет ауылында туған.

Мәскеудің Түсті металдар және алтын институтын тамамдағаннан кейін ол ұзақ жылдар шахтада еңбек еткен, содан кейін партиялық жұмысқа ауысқан.

2010 жылдың 26 мамырында петропавлдық ақын, көсемсөзші, Қазақстанның құрметті журналисі, КСРО және Қазақстан Жазушылар одағының мүшесі, Журналистер одағы сыйлығыныңиегері Владимир Георгиевич Шестериков қайтыс болған еді.

Ол облыстық "Северный Қазахстан" газетінде қызмет істеді, өңірлік әдеби-көркем журнал "Провинцияның" бас редакторы және Астанада шығарылатын "Нива" журналының редакциялық алқасының мүшесі болды. Владимир Георгиевич — 9 жыр жинағының авторы.

2014 жылы, ақынның туғанына 75 жыл толуына арнап "Северный Казахстан" баспасы оның "Чтоб светилась душа" атты өлеңдер жинағын шығарды. Жинаққа ақынның әр жылдары жазылған таңдамалы өлеңдері енгізілді.

В.Шестериков — ақын ғана емес, сан қырлы дарын иесі. Ол зерделі өлкетанушы да еді. Оның өңіріміздің тұғыры биік тұлғаларына арналған зерттеулері, мақалалары көпшілікке жақсы таныс. Зерттеуші өлкетануда әдеби шығармашылықтың тарихын тереңжәнежан-жақты зерделеді.

Ақын да — өз дәуірінің, өз заманының, өз уақытының перзенті. Өзегін жарып шыққан өлеңдерінде ақын оқырманымен сырласады, мұңдасады, үндеседі. Осы тұрғыдан келгенде ақын Есләм Зікібаевты бұрын жақын араласып, бірге қатар жүрмеген адамның да танып-білуі өміршең өлеңдері арқылы мүмкін болмақ. Солтүстік өңірінде сонау Қожаберген жырау, Сегіз сері, Біржан сал, Шал ақындардан тамыр тартқан, кешегі Мағжан Жұмабаев, Сәбит Мұқанов, Ғабит Мүсірепов, Сафуан Шаймерденов, Ермек Қонарбаев, т.б. жалғастырған ақындық, жазушылық өнердің көш-керуенінде алашқа аты белгілі ақын, аудармашы Есләм Зікібаевтың да қалдырған ізі сайрап жатыр.

Уақытта тоқтау жоқ. Қазақ әдебиетінің көрнекті өкілі, қарымды қаламгер белгілі қайраткер, арлы азамат, танымал тұлға, жерлесіміз Герольд Бельгердің өмірден озғанына да бір жылдың жүзі болып қалды. Бұл, әсіресе, қазақ үшін ауыр қайғы болды. Өйткені, орыс жерінде дүние есігін ашқан ұлты неміс жеті жасар Г. Бельер Екінші дүниежүзілік соғыс басталған жылы отбасымен бірге Қазақстанға жер аударылып, шалғайдағы шағын қазақ ауылынан пана тапқан, ұлтымыздың бел баласына айналып кеткен азамат еді. Ол осында  қазақ мектебінің табалдырығынан аттады, алғаш рет әліппені қолына алды. Қазақтың тілі мен діліне ден қойды, ыстық мекенге деген махаббатын ешқандай сөндірген жоқ аялап өтті.Соңғы рет кездесіп әңгімелескенімізде: "Дәрігерлер менің жүрегімнің жиырма пайызы ғана істеп тұр, — дейді. — Бірнеше рет өліп-тірілдім. Балалық, жастық шағым өткен ауыл жаққа барып-ақ қайтқым келеді. Бірақ денсаулықжібермей  тұр", — деп еді.

Ол тағдырға лағынет айтып, босқа жыланбай, көргенді әке-шешесінің қазақтар алдындағы абырой-беделі арқасында бұла өсті. Мектепте окуға деген кұштарлық танытып, сыныптастарын талайын қазақ тілінен жер қаптырып жүрген оны ауыл адамдары еркелетіп сол кезде-ақ «оқымысты», «білгір бала», кейде қысқартып <<Білгір>> атандырып жіберді. Ал, Бельгер кезде-ақ ақтауға тырысыпты, мектепті алтын медальмен аяқтап шықты.

Ресей тарихында, тіпті, әлемдік тарихта Сталиннің рөлі туралы тиянақты көзқарас әлі қалыптасып болған жоқ. Ресейдің өзінде қоғамдық пікір екіге жарылған.Біреулер үшін ол миллиондаған жазықсыз адамдарды қырып-жойған қанішер, екінші біреулерге Ресейді мемлекет ретінде жер бетінде аман сақтап қалу үшін туған орыс ұлтының "ұлылығына" табынып өткен жанкешті қайраткер.Ал осы жолдардың авторы мен үшін, СОКП қатарында 30 жыл болған бұрынғы коммунист, қазақ тарихын, Ресей тарихын, әлем тарихын, мәдениеті мен әдебиетін бір кісідей білетін, жетпіс беске қарап отырған жорналшы үшін Иосиф Сталин деген кім? Ол — Ресейдегі 1917 жылғы қазан төңкерісі қаһармандарының бірі және аузы дуалы ағылшын айтыпты деген:

 Армысың, ару Ақсуым,
Қалың ед қария мекенім?!
Жағаңа келдім жақсы күн,
Жаңа бір өлең әкелдім.

 Әмина Асқарқызы Шалабаева… Ақын жерлесіміз. Топырақтан тысқары болса, қаңтардың 10-шы жұлдызында бір ғасыр ғұмыр сүріп, 100 жасқа толар еді.
Ақын апамыз Солтүстік Қазақстан облысының Булаев (қазіргі Мағжан Жұмабаев) ауданындағы Ақмола деген ауылда дүниеге келіпті. Көзі қарақты қарттардан естуімше, бұл ауыл ертеректе жойылып кеткен екен. Расында да, тым әріге бойламағанның өзінде, өткен ғасырдың жетпісінші жылдарынан былай Булаев ауданында осындай ауылдың болғанын естімеппін.
Менің Әмина Асқарқызының есімін әуелі естуім — жетпісінші жылдардың соңы. Сол кездері жерлес ақын-жазушылардың шығармаларымен жан-жақты танысуға ықыласым ауып, есімдері аса көп айтыла бермейтін қаламгерлердің, әсіресе, ақындардың өлеңдеріне ден қойған едім.
Осы уақытта жақсы жырларымен көңілге көп үміт ұялатқан марқұм Ерік Асқаров Әмина Шалабаеваның інісі екенін білдім. Ерік марқұмның айтуынша, апасы оның дарынын жастай аңғарып, өзінің ағасы
Мұхаммед-Хафиздің ақ тілегімен баланы Алматыға шақыртып алып, ақындық жолға түсірген.

Желмая уақыт жүрісінен әсте жаңылмайды. Күнді күнге, айды айға, жылды жылға жалғап, зымырап өтіп жатыр. Кеше ғана арамызда ай маңдайы жарқырап, баршамызды даналығымен, даралығымен баурап жүрген, жүзі нұрлы, жүрегі сырлы, жаны жайсаң, көңілі жазирадай кең, ақылшы ағамыз Кәкімбек Салықовтың өмірден озғанына, асыл азаматынан айрылған Сарыарқаның сайын даласының жетімсіреп, қайғының қара шекпенін жамылғанына екі жылдың жүзі болып қалыпты.

 «Наука в наш реальный век — уже не есть туманное отвлечение схоластических умов: она есть самопознание, познание окружающих предметов и сил природы, умение подчинить их своей власти, употребить их для нужд своих и потребностей...
Поэтому стремлением каждого ученого, если он не желает остаться холодным космополитом, а хочет жить одной жизнью со своими соотечественниками, должно быть, кроме старания подвинуть абсолютно вперед человеческое знание, еще и желание нести его сокровища в жизнь народную».
П.П. Семенов-Тян-Шанский

«Для нормального роста народа, на какой бы ступени он ни стоял, необходимы саморазвитие, самозащищение, самоуправление и самоосуждение...
Реформы же насильственные, привитые, основанные на отвлеченных теориях или же взятые из жизни другого народа, составляли до сих пор для человечества величайшие бедствия...»
Чокан Чингизович Валнханов

 Посвящаю светлой памяти моего друга, поэта и ученого Ерлана Ахмаева.

Чокан Валиханов — это имя знакомо мне с раннего детства. Отец мой — Абдыкадыр кари — был родом из Кашгара, в 1934 году он был вынужден покинуть отчий дом, но до конца своих дней тосковал по Родине. Отец много рассказывал о родном городе. В моей памяти хорошо сохранились его рассказы о Кашгаре 20-30-х годов прошлого века. Эти рассказы переплелись в моей памяти с произведениями Ч. Валиханова, которые я внимательно прочитал еще в школьные годы. Я хорошо помню, что в начале 70-х годов мне попала в руки его книга «Избранные произведения», изданная в Алма-Ате под редакцией академика Алькея Маргулана в 1958 году. С этой книгой я не расстаюсь до сих пор. В мою, тогда еще детскую память навсегда вошли его произведения «Западный край китайской империи и г. Кульджа», «Описания пути в Кашгар и обратно в Алатавский округ» и «О состоянии Алтышара или шести восточных городов китайской провинции Нан-Лy (Малой Бухарин)», письма к генералу Г. А. Колпаковско-му. Многие страницы из этих произведений я помню почти наизусть до сих пор. Кашгар и Чокан Валиханов стали для меня почти синонимами. Позже, в студенческие годы, я прочитал и другие произведения ученого о его поездке в Алтышар и Илийский край: «О торговле в Кульдже и Чугу-чаке», «О западном крае китайской империи», «Очерки Джунгарии».

 Чокан Валиханов — выдающийся казахский просветитель-демократ, ученый- востоковед, мыслитель и общественный деятель, оставивший заметный след в истории исследования правовой мысли.

 Возведение в звание бия не обуславливалось у киргиз каким-либо формальным выбором со стороны народа и утверждением со стороны правящей народом власти; только глубокие познания в судебных обычаях, соединенные с ораторским искусством, давали киргизам это почетное звание. Чтобы приобресть имя бия, нужно было киргизу не раз показать перед народом свои юридические знания и свою ораторскую способность. Молва о таких людях быстро распространялась по всей степи, и имя их делалось известным всем и каждому. Таким образом, звание бия было как бы патентом на судебную и адвокатскую практику. Дети лиц, носивших звание биев, имея большую юридическую практику, обыкновенно наследовали знания и вместе с тем и звания своих отцов.

 «...Он поэт от Бога, он впитал поэзию Казахстана с материнским молоком, он не мыслит себя без стихов. Именно поэтому его стихи чисты и честны, они устремлены в вечность». Так известный казахстанский поэт и писатель Дихан Абилев аттестовал Какимбека Салыкова.

22 января - 75 лет со дня рождения поэта и общественного деятеля К. Салыкова
О. СЫСОВА, гл. библиограф библиотеки им. С. Муканова
Какимбек Салыков родился 22 января 1932 года в небольшом ауле Енбек ныне района Шал акына. (По другим сведениям, в селе Казгородок Володарского района (ныне аул Сырымбет Айыртауского района).